بخش اول:

 در تاریخ معاصر سیاسی افغانستان وقایع مهمی رخ داده است که پس لرزه‌های بعضی از آن‌ها تا حال احساس می‌گردد. يکی از اين حوادث، ملاقات اخير ببرک کارمل با گرباچف در اوایل اپریل 1986 و متعاقباً تدوير پلینوم حزب دموکراتیک خلق افغانستان، مشهور به پلینوم هژدهم، می‌باشد. در نتیجه پلینوم مذکور، ببرک کارمل از رهبری حزب کنار زده‌ شد و دکتور نجيب الله جانشین شان گرديد. این دو رخداد از اهميت سیاسی خاصی در آن زمان برخوردار بود که متأسفانه کم‌تر به آن پرداخته شده است. برای درک خوب‌تر آن زمان، لازم میدانم تارکمی به اوضاع و احوال آن دوره پرداخته شود.

 گورباچف در مارس 1985 به صفت منشی عمومی حزب کمونیست اتحاد شوروی انتخاب گردید. بدون شک اتحاد شوروی در آن زمان با چالش‌های در عرصه اقتصادی و سیاست داخلی و خارجی مواجه بود. گرچه اتحاد جماهیر شوروی در دهه شصت و هفتاد، شاهد پیشرفت‌های وسیع در عرصه اقتصادی بود اما به هیچ وجه آمادگی رفتن به دهه نود و قرن بیست یکم را نداشت. شوروی در عرصه تسليحات نظامی و تکنالوژی فضایی پیش رفت شایان داشت، ولی در تولید صنایع سبک با کیفیت عالی و تکنولوژی معلوماتی دچار مشکل بود. دلايل بحران‌ اقتصادی شوروی وقت، موضوع بحث ما نمی‌باشد؛ اما به‌طور اختصار می‌توان به مطالب ذیل‌ اشاره نمود:

 - مصارف گزاف اتحاد شوروی در خارج کشور یعنی، کمک به کشورهای سوسیالیستی و دموکراتیک، جنبش‌های مترقی ضد آمریکا و جنگ افغانستان. باید یادآور شد، پالیسی رسمی اداره ریگان در دهه هشتاد میلادی، طوری بود که به‌منظور بالا بردن هزينه شوروی در جنگ افغانستان، باید این جنگ، طولانی می‌گردید.

 - وسیع و پرهزینه بودن دستگاه دولتی اتحاد شوروی. در آن زمان همه چیز در شوروی دولتی بود. ابتکارات و کسبه‌های کوچک مانند خیاطی، سلمانی، دکان‌های مواد غذایی، رستوران‌ها و غیره همه دولتی بودند. این از یک جانب مدریت را مشکل می‌ساخت، از جانبی دیگر جلو همه ابتکارات مردم را، می‌گرفت.

 - تبدیل شدن حزب کمونیست اتحاد شوروی به یک دستگاه کاملاً بیروکراتیک. حزب عاری از انگیزه و ابتکار گردیده بود و قادر به نوآوری در خود نبود. حزب به یک نهاد بی‌ابتکار در خدمت رهبران کهن‌سال قرار گرفته بود.

 در چنین اوضاع و احوال گورباچف به قدرت می‌رسد. موصوف بعد ارزیابی شرایط و سفر به نقاط مختلف شوروی، سیاست جدیدش همانا «علنیت» و «بازسازی» را اعلام می‌دارد و وعده خروج نیروهای شوروی، از افغانستان را می‌دهد. موصوف، افغانستان را به «زخم خون چکان» تشبیه می‌کند.

 گرچه ریفورم‌های اقتصادی و سیاسی روی دست می‌گیرد، اما این ریفورم‌ها در بسیاری موارد نتایج مطلوب به بار نمی‌آورد. توازن میان اصلاحات اقتصادی و سیاسی مدنظر گرفته نشد. وحدت نظر روی ریفورم های اعلام شده در حزب کمونیست اتحاد شوروی وجود نداشت. جناح‌های راست و محافظه‌کار در بیروی سیاسی، تلاش می‌کردند تا حوادث بعدی را به نفع شان رقم زنند. سرانجام، جناح محافظ کار، دست به کودتا علیه گورباچف زد که در انجام، سقوط اتحاد شوروی را در پی داشت. به همان اندازه که گورباچف در غرب محبوبيت حاصل می‌نمود، به همان پیمانه از شهرت اش در داخل شوروی، کاسته می‌شد. گورباچف بايد چین و دینگ شاپینگ رهبر چین را الگو قرار می‌داد که چه گونه در دهه هفتاد، ریفورم های اقتصادی را در چین به راه انداخت و رهبری نمود.

 در عرصه سیاست خارجی، اولین عقب گرد گورباچف، در قسمت افغانستان به‌ وقع پیوست.

 اما چگونه؟

 به تعقیب ملاقات و صحبت‌های قبلی، در سپتامبر 1985، گورباچف و بیروی سیاسی حزب‌ کمونیست اتحاد شوروی، هیأت عالی رتبه حزبی و دولتی جمهوری دموکراتیک افغانستان به ریاست فقيد ببرک کارمل، منشی عمومی حزب دموکراتیک خلق افغانستان و ريس شورای انقلابی جمهوری دموکراتیک افغانستان، برای مشوره و تبادل نظر به مسکو دعوت می‌نماید. این دیدار که ظاهراً غیررسمی بود، رسانه‌یی نگردید و تا حال هم تعدادی زیادی از آن اطلاع ندارد، در واقع پیامد مهم برای حزب و کشور داشت.

 در این ملاقات، هیأت افغانی متشکل از رفقای ذیل‌ بودند. سلطان علی کشتمند، ريس شورای وزیران، صالح محمد زیری، شهید دوکتور نجیب الله، نظر محمد وزیر دفاع و مرحوم سلیمان لایق.

 از جانب اتحاد شوروی بر علاوه گورباچف، اشخاص ذیل‌ شرکت داشتند. گرومیکو ریس شورای عالی اتحاد شوروی، ریشکوف ريس شورای وزیران، شواردنازه وزیر خارجه، چبریکوف ریس کی جی بی، مارشال سکولوف وزیر دفاع و بوریس پانمریوف ریس روابط بین‌المللی حزب. ک. ش.

 این ملاقات که شاید یکی از طولانی‌ترین ملاقات بین سران دو کشور باشد، با صحبت‌های صادقانه و بعضاً جدی، بالاتر از چهار ساعت به درازا کشید. در این دیدار، روی موضوعات مختلف صحبت به عمل آمد، اما مطالب که از لحاظ تاریخی و شرایط موجود مهین ما خالی از دلچسپی نيست. همان‌طوری که نگارنده متن در چهار سال اقامت ناخواسته مرحوم ببرک کارمل در مسکو از ايشان‌ شنیده و یادداشت نموده‌ام با امانت‌داری به قید تحریر درآوردام. می‌خواهم یک‌بار دیگر صراحت دهم‌، هیچ هدفی به‌جز اطلاع رسانی به اعضای حزب دموکراتیک خلق افغانستان (حزب وطن) که در دشوارترین لحظات وطن رزمیدند و چهل و پنج هزار تن آن‌ها جان‌های شیرین شأن را از دست دادند، هم‌میهنان گرامی، علاقه‌مندان تاریخ معاصر کشور و به‌خصوص نسل جوان و بالنده کنونی وطن، نمی‌باشد. اگر ابراز این حقایق سبب رنجش خاطر کدام دوست عزیز گردد، از قبل پوزش می‌خواهم.

 برمی‌گردیم به ملاقات:

 به تاریخ نهم سپتامبر، این دیدار تاریخی صورت گرفت. در آغاز، بعد از تعارفات معمول، گورباچف حاضرين را خیرمقدم گفته و صحبت را آغاز نمود. طوری که در بالا ذکر شد در یک چنین ملاقات طولانی مسائل زیاد مطرح می‌گردد، اما دو موضوع محور اساسی صحبت‌ها را تشکیل می‌داد. نخست، گرباچف گفت که سال‌ها است که جنگ در افغانستان ادامه دارد و تغییرات مثبت واقع نگردیده. چرا پیشرفت وجود ندارد؟ وقت آن فرارسیده روی تغییرات جدی فکر شود.

 در مقابل ببرک کارمل، ريس هیأت افغاني، توضیحات ذیل‌ ارائه نمود، از اینکه گفته می‌شود پیشرفتی صورت ندارد، موافق نمی‌باشم زیرا نخست باید ديده شود که ما در چه شرایطی مسؤولیت را به عهده گرفتیم. شش سال قبل مادر حالتی مسؤولیت دولت را گرفتیم که رژیم امین از افغانستان يک زندان بزرگ ساخته بود و فضای ترور و وحشت حاکم بود. حاکمیت دولتی محدود شده بود به چند شهر. ما در اکسا، سازمان شکنجه امین چهل هزار ساعت‌ بند دستی کشته شدگان را به دست آوردیم. تعداد پرسونل پولیس به هشت هزار و اردو به تقریباً چهل هزار نفر کاهش یافته بود. حزب ما در حالت اسفناکی قرار داشت. منشی عمومی حزب به قتل رسیده بود و هزاران عضو آن، از هر دو جناح، یا به قتل رسیده بود و یا زندانی بودند.

 اولین اقدام ما، رهایی زندانیان سیاسی و دلجویی از مردم بود. امروز، شش سال است که حزب در وحدت بسر می‌برد، البته مشکلاتی این جا، آن است که ما همیشه برای حل آن‌ها تلاش می‌کنیم. امروز تعداد اعضای حزب به یکصد و چهل هزار نفر افزایش یافته است. تعداد قوای مسلح اکنون به چهار صد هزار نفر می‌رسد. شاهراه‌های بزرگ و همه شهرها در کنترول دولت می‌باشد. در عملیات سال روان سهم قوای مسلح افغان هفتاد درصد و سهم شما سی درصد می‌باشد. در سال آینده این رقم افزایش خواهد یافت.

 ما اصول اساسی ج. د. آ. را به تصویب رساندیم و دوباره قانونیت را به جامعه برگشت دادیم. بر اساس پیشنهادات ما مذاکرات میان ما و پاکستان برای حل موضوع اطراف افغانستان که شامل بیرون رفتن قطعات شوروی از افغانستان، نیز می‌گردد، آغاز شده است. تقریباً چهار سال است که این مذاکرات ادامه دارد. متأسفانه پاکستان صادق نیست. آن‌ها از ما، خواست‌های غیر ملی و عملی دارند. آن‌ها از ما می‌خواهند که خط فرضی دیورند را به رسمیت بشناسیم. ما و هیچ دولت ملی این کار را انجام‌ داده نمی‌تواند.

 در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیشرفت‌های بزرگی به وقوع پیوسته است. سازمان‌های اجتماعی ایجاد گردیده. در عرصه اقتصادی، رفیق کشتمند، برایتان معلومات بیشتر ارائه خواهد نمود. همه این پیشرفت‌ها بدون حمایه اتحاد شوروی و سایر کشورهای دوست ناممکن می‌بود که از شما ابراز امتنان می‌نمایم.

 در عرصه مداخلات خارجی در امور افغانستان، مخصوصاً از پاکستان و ایران مشکلات جدی وجود دارد. پاکستان به کمک آمریکا و بعضی کشورهای عربی به تخته خیز افراطیون تبدیل شده است. تا وقتی‌که این مداخله ادامه داشته باشد، وضع، تغییر بنیادی، نخواهد کرد. (در شرایط کنونی کشور، هنوز هم همین حقیقت صدق می‌کند) در این عرصه شما می‌توانستید کار زیادتر انجام دهید.

 بعداً گرباچف اظهار داشت، مردم شوروی از ما می‌خواهند که به این جنگ خاتمه دهیم و فرزندانشان، به وطن برگردند. باید روی مکانیزم های کار شود که زمینه خروج سربازان ما را مهیا نماید. البته ما به کمک‌های خود به شما ادامه خواهیم داد. منافع ما ایجاب می‌نماید تا تشنجات، با غرب را کاهش دهیم.

 ببرک کارمل در جواب گفتند، قبل از توضیح، پرسشی، از شما، مطرح می‌گردد و آن اینکه به اهدافی که شما مجبور گردیدید، به افغانستان نیرو بفرستید نائل آمده‌اید؟ البته این‌جانب در آن زمان نیز هشدارهای لازم را برای شما داده بودم من برای شما گفته بودم که افغان‌ها خوش ندارند عساکر خارجی را در خاک خود داشته باشند. هدف شما در آن زمان دفع مداخلات خارجی، بخصوص از خاک پاکستان در امور داخلی کشور دوست افغانستان بود. بعداً شما در کنگره حزب تان امنیت سرحدات جنوبی‌تان را اضافه نمودید.

 شما در صحبت تان از «منافع» تان گفتید! روابط ما تا حال بر دو بنیاد استوار بود، منافع مشترک دو کشور و انترناسیونالیسم. اگر این‌طور است، پس‌، ما افغان‌ها هم حق داریم، منافع خود را مطرح نمایم. در مورد خروج قطعات، ما در گذشته، هم صبحت های داشتیم. ما با عودت سربازان مشکل نداریم و در یک جدول زمانی معين می‌توانند بیرون شوند. منافع ما ایجاب می‌نماید تا شما بالای آمریکا و پاکستان فشار بیاورید تا مداخلات در امور کشور قطع گردد. در مورد خروج نیروها باید، بگویم که شما بر اساس قرارداد دو جانبه، بین رهبری وقت افغانستان و اتحاد شوروی، بر بنیاد توافقنامه پنج دسامبر 1978، به افغانستان نیرو فرستادید. حال بر اساس قرارداد دو جانبه، طی یک جدول زمانی می‌توانید از افغانستان بیرون شوید؛ اما کمک‌های لوژیستیکی، پرزه جات و مواد سوخت به قوای مسلح افغان ادامه یابد. ما مطمئن هستیم که به‌تنهایی قادر به دفاع از وطن و مردم خود می‌باشیم. خواهشمندیم تا موضوع افغانستان را وارد دادوستدهای تان با غرب و آمریکا نسازید. قابل توجه است که در اسناد، حزب کمونیست شوروی که از طبقه بندی خارج شده و توسط مؤسسات تحقیقاتی غربی خریداری شده مواردی دلچسپ زیادی دیده می‌شود، من‌جمله در یک در جلسه مورخ 13 نوامبر، بیروی سیاسی حزب کمونیست اتحاد شوروی، بعد از پلینوم هژدهم، ضمن ایجاد گروپ کاری برای افغانستان، به ریاست شواردنادزی، گورباچف می‌گوید که باید به شجاعت گام برداریم و آمریکا را در سیاست در قبال افغانستان داخل نمایم. این درست همان چیزی بود که ببرک کارمل مخالف آن بود. چنانچه، بعداً مشاهده گردید، نتایج مثبت به همراه نداشت.

 به هر صورت، دیدار، در فضایی نسبتاً خوب پایان یافت، اما تفاوت‌های آشکار در دیدگاه‌ها هويدا گردید که بنیاد تغییرات بعدی را گذاشت. سلیک هریسن روزنامه نگار و نویسنده آمریکایی که چندین بار با گورباچف دیدار داشته و روی قضیه افغانستان صحبت نموده‌اند، در کتاب «پشت پرده افغانستان» در صفحات 191، 208 و 246 فصل هشتم و دهم چندین بار از تفاوت‌های نظر میان ببرک کارمل و گورباچف در رابطه به حل سیاسی موضوع افغانستان و اصلاحات، یاد آوری نموده است و از ببرک کارمل منحیث «شخصیت ویژه» و دارای عقاید «مخصوص به خود» یادآوری نموده است. ببرک کارمل، کسی بود که نظريات و عقاید خود را با جرأت و صراحت در مقابل همه رهبران شوروی بخصوص گورباچف بیان می‌نمود.

 در جریان نشست و بعد از آن، هیچ عضو هیأت افغانی ملاحظه و دیدگاه متفاوت ارائه نکرد. همه از موضع گیری‌های ببرک کارمل حمایت نمودند. حتی‌ مرحوم لایق، ببرک کارمل را در مقابل دیگر اعضای هیأت، با گرمی در آغوش گرفته و بیان داشت که ما به داشتن یک رهبر سياسی ملی مانند شما، در رأس حزب و دولت خود افتخار می‌کنیم. در سال‌های اقامت ناخواسته شأن در مسکو می‌گفتند که حتماً هدف از تشویق آقای لایق این بود که من در موقف مخالفت با گرباچف باقی بمانم تا خود بتواند به هدف همیشگی‌اش یعنی کنار زدن من از رهبری حزب برسد.

 پایان بخش اول.

 ادامه دارد.

بخش‌ دوم:

 خوانندگان گران‌قدر:

 به دلیل اتفاقات اخیر در کشور، نشر این بخش به تعویق افتاد که از این بابت معذرت می‌خواهم.

 در آغاز جاه دارد، یک‌بار ديگر خاطرنشان سازم که هدف از این نوشته بیان حقایق تاریخی می‌باشد و هیچ‌گاه درصدد سنگین و سبک‌ کردن حوادث، اشخاص و افراد نمی‌باشم و اگر دوستی آزرده‌خاطر می‌گردد، از قبل طلب پوزش می‌کنم.

 ضمناً، یک‌بار دیگر خاطرنشان می‌گردد که بر علاوه چشم دیدهای بنده، حقایق را آن‌طوری که در جریان چهار سال اقامت اجباری فقید ببرک کارمل در مسکو، از ایشان شنیده و یادداشت نموده‌ام، صادقانه به خوانندگان محترم، مخصوصاً که ما در آستانه بیست‌وپنجمین سالگرد وفات شان یعنی اول دسامبر 1996، قرار داريم، ارائه نمایم.

 در بخش اول، از جریان ملاقات هیأت های دو کشور، شوروی وقت و افغانستان گفته شد. ملاقات، چون یک تبادل نظر بود، تصمیم و یا اعلامیه در پی نداشت. هیأت شوروی و شخص گورباچف که انتظار چنین برخورد را، از جانب ببرک کارمل نداشتند، بدون اینکه ابراز نمایند، از دیدار راضی نبودند. گورباچف که ببرک کارمل را مانع پلان اش، آن طوری که خودش می‌خواست می‌دید، در پی کنار زدن ببرک کارمل از قدرت برآمد. شوروی‌ها درصدد تماس‌های جداگانه با اعضای بیروی سیاسی حزب‌ دموکراتیک خلق افغانستان شدند تا آن‌ها را، علیه کارمل تشویق نمایند. کار عملی روی برکناری ببرک کارمل از رهبری حزب و دولت، از اواخر 1985 در چندین جهت آغاز گردید. همزمان، یک تعداد مشاورین شوروی که فکر می‌شد، با سیاست گورباچف در قبال افغانستان موافق نبودند، به شوروی فراخوانده شدند. بر علاوه دیداری بین گرباچف و شهید دوکتور نجيب الله در تاشکند، تنظیم گردید. در این دیدار، نجیب الله آمادگی‌اش را برای تطبیق طرح گرباچف برای افغانستان ابراز نمود. این دیدار بدون آگاهی ببرک کارمل صورت گرفت، در حالی که ایشان، هنوز منشی عمومی حزب و ريس شورای انقلابی بودند. در واقع، این ملاقات، آغاز کودتای نرم (Soft Coup) بر ضد ببرک کارمل می‌باشد. کار عملی، با اعضای بیروی سیاسی حزب از جانب شوروی‌ها آغاز گردید. سه شخص مهم عبارت‌اند از فترت احمد تبیوف سفیر وقت شوروی در کابل، وکتور پترویچ سر مشاور کمیته مرکزی حزب و کالیاگین سر مشاور خاد مسئولیت و هماهنگی این مأموریت را به عهده داشتند. اعضای بیروی سیاسی حزب، یکی پی دیگری، آمادگی‌شان را برای شوروی‌ها ابراز نمودند. آخرین فرد سید محمد گلاب زوی بود که کمی به تأخیر انجام داد، زیرا موصوف ببرک کارمل را «پلار» خطاب می‌نمود. البته تعداد دیگری هم بودند که ایشان را پدر و رهبر می‌گفتند، اما در روز عمل، منافع شخصی خود را ترجیح دادند. بقول شاعر،

 صائب چه اعتبار به اخوان روزگار-

 یوسف به ریسمان برادر به چاه رفت.

 از میان اعضای اصلی بیروی سیاسی حزب، یگانه شخصی که با این پلان شوروی‌ها مخالفت نمود، زنده یاد داکتر آناهیتا راتب زاد بود. ایشان حتی‌ حاضر به ملاقات با هیأت شوروی و مشاورین نگردید؛ اما وضع در کمیته مرکزی حزب و در میان کدرها و صفوف، کاملاً طور ديگر بود که بعداً توضیح خواهد گردید.

 در سال‌های اقامت اجباری در مسکو، مرحوم کارمل بیان می‌داشتند که هیچ‌گونه قهر و کینه مقابل اعضای بیروی سیاسی در دل ندارد، مسؤولیت فردی است. آن‌ها خودشان در برابر مردم، حزب و تاریخ جواب گو می‌باشند؛ اما از موضع گیری دو تن ایشان کماکان ناراحت بود، اولی محترم سلطان علی کشتمند و دومی نور احمد نور، زیرا آن‌ها را دوست و همرزم دیرین خود می‌پنداشت و به همین دلیل، برای یکی حکومت و برای دیگری تشکیلات حزب را سپرده بودند. ولی ببرک کارمل به‌هیچ‌وجه انسان کینه توز نبود و توانایی عفو و گذشت بزرگ را دارا بود. در فبروری 1991، زمانی که محترم کشتمند مورد سوء قصد قرار گرفت، به‌مجرد اطلاع، ببرک کارمل به شفاخانه جهت عیادت شان شتافت. به همین ترتیب، محترم نور احمد نور، بعد از اینکه ببرک کارمل در اواخر 1995، جهت تداوی از افغانستان به مسکو آمدند، از ایشان همیشه، احوال گیری می‌کردند و به اثر مشوره محترم کارمل، با نگارنده متن تماس منظم داشتند. در دسامبر 1996، بعد از وفات فقید ببرک کارمل، این‌جانب جهت مشورت و تنظیم بهتر مراسم فاتح در اروپا، از سی نفر رفقا، به منزل ما، دعوت نمودم. محترم نور، باوجودی که اسناد سفر نداشت، آمادگی‌شان را برای شرکت در نشست ابراز کردند. من از محترم نور الحق علومی که همچنان در هالند زندگی می‌کرد، خواهش نمودم تا ایشان را با خود بیاورد. در جریان صحبت‌ها، محترم نور احمد نور، ضمن یادآوری از دوستی و رفاقت طولانی و دیرینه‌شان با ببرک کارمل، تدویر و اشتراک خودش در پلینوم هژدهم را اشتباه دانست. در کشور ما، با تأسف، کمتر سیاسیون از خود انتقاد می‌کند. در حالی که همه انسان هستیم و انسان‌ها از خطا مبرا نیست.

 برگردیم به اصل مطلب:

 بیروی سیاسی همراه با شوروی‌ها سعی می‌کردند تا همه تلاش‌ها، جهت تعویض رهبری را به وضع صحی ببرک کارمل ارتباط بدهند. این موضوع از بنیاد نادرست بود، زیرا همه می‌دانند که ببرک کارمل، بعد از این تاریخ، دوازده سال حیات داشتند. متأسفانه، این بهانه در اتحاد شوروی و سایر کشورهای تک حزبی و تک محور، یک امر عادی بود و می‌باشد.

 در ماه اپریل 1986، دو رخداد مهم یعنی، تجلیل از هفت ثور و برگزاری جرگه قبایل آزاد در پلان کار دولت قرار داشت. این جرگه از لحاظ تاریخی خیلی مهم بود، زیرا چنین جرگه یی، اولین بار در کابل، دایر می‌گردید. ببرک کارمل این جرگه را جز برنامه‌اش برای ستر سرحدات و جلب حمایه قبایل سلحشور آن طرف خط فرضی دیورند، برای جلوگیری از ورود باندهای مسلح، به کشور، می‌دانست و به خاطر امنیت افغانستان، به آن اهمیت بالا قايل بود.

 در اواخر ماه مارچ 1986، گورباچف با تفاهم با بیروی سیاسی د. خ. ا، از ببرک کارمل جهت معاینات صحی، استراحت و ملاقات دو به دو، به مسکو دعوت به عمل آورد. بدین ترتیب، بیروی سیاسی می‌خواست تا در غياب ببرک کارمل، اقدامات شان را برای برکناری ایشان شدت بخشند و از اشتراک مرحوم کارمل در دو رویداد که قبلاً ذکر گردید، جلوگیری نمایند.

 بعد از مواصلت ببرک کارمل به مسکو، ایشان به شفاخانه مچورینسکی داخل بستر گردیدند. این کلینیک مجهز چند طبقه‌یی، در آن زمان مخصوص بیروی سیاسی حزب ک. م. اتحاد شوروی بود و بعضاً رهبران کشورهای دوست هم در آن تداوی می‌گردیدند. به‌مجرد ورود ببرک کارمل در کلینیک، معاینات آغاز گردید و داکتران تلاش داشتند وضع صحی شان را وخیم نشان دهند. بعد از تکمیل معاینات، چندین نوع دوا و استراحت کامل را تجویز نمودند. همه روزه، تیم از داکتران، از ایشان عیادت می‌کردند. از آنجائی که، ببرک کارمل سال‌های قبل هم در این کلینیک اقامت‌ داشتند، با دکتران آن کلینیک آشنا بودند. به گفته ایشان، روزی، یکی از آن دکتران به‌تنهایی داخل اتاق گردیده و با انگلیسی شکسته برایم گفت «من دوست شما و افغانستان هستم، صحت تان خوب است، برایتان مشوره می‌دهم دواهای را که هميشه گرفته‌اید، بگیرید متباقی را ضرورت ندارید، نگیرد»؛ و از اتاق خارج شد. بعد از آن روز عمق توطئه را کاملاً درک نمودند و گفته آن داکتر صادق را عملی کردند. هدف این بود تا در ختم شفاخانه و استراحت در وقت ملاقات دو به دو با گرباچف مرحوم کارمل ازلحاظ جسمی و روحی در وضع خوب نباشد.

 و اما در کابل، اقامت طولانی ببرک کارمل، سؤالات، شک و تردیدهای فراوانی را در جامعه و حزب ایجاد نموده بود. این ناآرامی‌ها زمانی به اوج خود رسید که در روز سالگرد هفتم ثور، در جریان مارش شهریان کابل، به دستور آقای ظهور رزمجو، مشی کمیته حزبی شهر کابل، در حمل فوتو ها و شعارهای که اسم ببرک کارمل در آن بود، ممانعت به عمل آمد که با واکنش شدید مارش کنندگان مواجه گردید، حتی شخص رزمجو با بانوان به در درگیری لفظی داخل گردید. مارش کنندگان هدایت کمیته حزبی کابل را نادیده گرفته و همه شعارها را حمل نمودند.

 این خبر به‌زودی در سازمان‌های حزبی کابل، ولایات، قوای مسلح و کندک های قومی پخش گردید که در همه جاها، با مخالفت و اعتراض شدید روبرو گردید. در میان قوت‌های مردمی که اعتراض کردند، محترم سید منصور نادری، عصمت مسلم، قوماندان قومی در قندهار و جهانگیر خان قوماندان قومی در لوی ولسوالی شینوار نیز شامل بودند.

 در این میان داستان جهانگیر خان، طوری که خودش برای نگارنده این متن، در تابستان 1990 در کابل، حکایت کردند، دلچسپ می‌باشد. ایشان گفتند که بعد از اینکه با این تعویض مخالفت کردند، چند روز بعدتر برای یک ملاقات با یک هیأت شوروی به جلال آباد دعوت شدم. دیدار صورت گرفت، ریس آن هیأت پرسید که چرا مخالفت دارم، برایشان گفتم که آقای کارمل انسان نیک و عادل است و این نوع برخورد درست نمی‌باشد. حرف‌های مرا یادداشت نمودند. موصوف بی‌خبر از این بود که ریس هیأت شوروی شخص کرچکوف مسئول بخش خارجی KGB که بعدها ریس آن اداره گردید و یکی از طراحان پلینوم هژدهم، بود. چند روز بعد جهانگیر خان به کابل فراخوانده شد و دیدار تند و پر تشنج با سلیمان لایق وزیر اقوام و قبایل وقت داشت. به تعقیب آن، توطئه‌یی از جانب وزارت اقوام و قبایل و ریاست دوازدهم امنيت دولتی علیه‌شان صورت گرفت که تعدادی از افراد مربوط به ایشان در دریای کنر غرق گردید و خودش را هم در کابل زندانی نمودند. به‌ قول جهانگیر خان، بعد از مدتی در زندان، سارنوال مربوط هيچ سندی برای اقامه دعوا، پیدا نتوانست. در اثر مساعی رفقای صادق و توجه محترم عبدالرحیم هاتف معاون اول ریاست جمهوری از حبس رها شدم. بعداً از جانب ریس جمهور نجیب الله، به حیث سناتور انتصابی تقرر یافتم.

 در این دیدار، تعدادی دوستان و رفقا من‌جمله محترم قاسم آسمايی نیز حضور داشتند که بعداً دگر جنرال افضل لودین امر زون شرق کشور هم با ما، برای صرف نان شب یکجا گردید. با تأسف مدت‌ها بعد، جهانگیر خان، توسط اعمال ISI ترور گردید. روحش شاد.

 برگرديم به عکس‌العمل اعضای کمیته مرکزی حزب د. خ. ا در رابطه به پلینوم هژدهم:

 اکثریت اعضای کمیته مرکزی حزب، مربوط به جناح پرچم مخالف چنین تغیری بود، چنانچه آن‌ها طی یک نامه عنوانی کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحادشوروی، اعتراض شأن را آشکار نمودند؛ اما وضع در جناح خلق طوری دیگری بود. یک تعدادشان، باوجودی که در ظاهر با تغیر مخالف بودند، اما از مخالف علنی اجتناب ورزیدند. تعدادشان هم از اینکه، این بار در جناح پرچم مشکلات پیش آمده، خرسند بودند و عده دیگر هم این تغیر را شانسی برای خودشان می‌دانستند تا به‌زودی، یک نفر از میان جناح خلق، فرد نخست کشور و حزب گردد؛ زیرا در موجودیت ببرک کارمل به خاطر نقش تاریخی‌اش در ایجاد حزب، شانسی نداشتند.

 حوادث و تغییرات بعدی، بخصوص کودتای نظامی شهنواز تنی این فرضیه را ثابت ساخت. پلینوم هژدهم، این راهم به وضاحت نشان داد که باوجودی که حزب، تقریباً شش سال در وحدت زیست نمود، اما متأسفانه، سرانجام خلقی، خلقی و پرچمی، پرچمی باقی ماند.

 اما تقریباً 30 نفر از اعضای اصلی و علل بدل کمیته مرکزی حزب د. خ. ا در پای نامه فوق امضا نمودند. شاید، تعدادی زیادی از دوستان و رفقا باشند که از موجودیت چنین نامه، در جریان نباشند، اما ارسال این نامه کاملاً واقعیت دارد که متأسفانه، به دلایلی در کتاب‌ها و نوشته‌ها انعکاس نیافته است. سازمان دهندگان این نامه، به دلايل سیاسی، از رفقای نظامی که عضویت کمیته مرکزی را داشتند، نخواستند که در نامه امضا نمایند.

 برخی از رفقای امضا کننده قرار ذیل‌اند:

 _مرحوم عبدالمجید سربلند، معاون صدراعظم.

 _محترم سرور منگل، معاون صدراعظم.

 مرحوم نظام‌الدین تهذیب، قاضی‌القضات.

 _محترم داکتر عبدالغفار لکنوال، وزير زراعت.

 _محترم داکتر خدايداد بشرمل، امر زون شرق.

 _مرحوم فدا محمد ده نشین.

 _مرحوم امتیاز حسن

 _محترم ستار پردلی، ريس اتحادیه صنفی.

 _محترم انجنیر احمد شاه سرخابی وزیر آبیاری و منابع آب.

 _مرحوم محمد عزیز مجید زاده‌.

 _مرحوم شفیق الله توده‌یی.

 _محترم انجنیر نعمت الله، امر زون مرکز.

 _محترم واسع کارگر ریس اتحادیه‌های صنفی شهر کابل.

 پایان بخش دوم،

 ادامه دارد.

نوامبر 2021.