۱-تخته پل (تخته پل شور بازار):

 

تیمور شاه سدوزایی پس از انتقال پایتخت از قندهار بکابل (۱۷۷۱) الی ترمیم و تعمیر بالاحصار در قلعه حشمت خان که در جوار "شهدای صالحین" قرار دارد جاگزین گردید. کابل در آن روز گار محدود بود به گذرچنداول، گذر عاشقان و عارفان، گذرسنگ تراشی، گذر فرملی ها، هندو گذر، درخت شنگ، باغ علیمردان، باغبانکوچه، چارده معصوم، گذر خواجه خوردک، کوچه‌های چقورک، متوخان، قاضی، چارچته و چند کوچه دیگر.

 بعدتر گذرهای مرادخانی، آهنگری، ریکاخانه، اچکزایی ها، محله علیرضاخان، اندرابی، ده افغانان و چند آبادی دیگر به وسعت شهر افزوده شد.

 یک تعداد گذرها و کوچه‌ها که بر اساس شغل و پیشه مردمان ایجادشده بود هم از قدیم وجود داشت مثل گذرهای شانه سازی، آهنگری، شمع ریزها، تنور سازی و صندوق سازی. مناطق دهمزنگ، گذرگاه، باغ بابر، چهاردهی اطراف کابل شمرده می‌شدند.

 یکی از دروازه‌های بالاحصار که معمولاً اعدام مجرمان در آنجا صورت می‌گرفته بنام دروازه خونی یاد می‌شد و در جوار آن خندقی بود که فاضل آب کوچه‌های وزیر، هندو گذر، پرانچه‌ها (مرده‌شوی‌ها)، کوچه چقورک، کوچه حضرت‌ها، کوچه ملا غلام، گذر شمع ریزها و غیره در جویی که بنام (دمگاه) یاد می‌شد به خندق و یکجا با فاضل آب منطقه سراجی و موچی پرک به دلدل زار شهدای صالحین ریخته ودر نیزارهای آنجا جذب می‌گردید. همین منطقه را بنام کول یا چمن بالاحصار هم یاد می‌گردید. در موسم بهار مرغابی و قره قُش زیاد در آنجا می‌آمد ک مردم عوام اجازه شکار را نداشتند و مختص به خاندان سلطنتی (ظاهر شاه) بود.

 از زبان شکار باشی‌های ارگ قصه‌های زیاد به بیرون درز نموده است ازجمله وقتی ظاهر شاه با دوستان نزدیکش به شکار می‌رفتند مرغابی را با تفنگ (بادی) شکار می‌کردند که از آواز تفنگ‌های چره یی مرغابی‌های دیگر پرواز نکنند و یا اینکه دو- سه نفر شکارچی‌های شان در زیر آب طوری که با نی تنفس می‌کردند حرکت نموده از پای مرغابی می‌گرفتند و به داخل آب آن را "شهید" و بعد برای مهمانان شاه می‌آوردند.

 تخته پل که از نامش پیداست بالاحصار را به بیرون وصل می‌نمود که هنگام خطر و ضرورت آن را بالا می‌کردند. در دوران تیمور شاه با الهام از باغ پل قندهار توسط عطا محمد قندهاری از چوب بلوط و چنار جهت رفت و آمد به‌طور اساسی ترمیم و مورد استفاده قرار گرفت.

 درزمان امیرمحمد یعقوب در انتقام قتل کیوناری این پل با قصر بالاحصار در سال ۱۸۷۹ بر اساس هدایت رابتس انگلیسی تخریب گردید. امیر عبدالرحمن حینی که قصر دلگشا و ارگ کابل را در مرکز کابل با الهام از تعمیرات بخارا تحت سرپرستی یاقوت شاه خان آغاز کرد، باید سنگ‌های تراشیده شده مرمر و رخام که در سنگ تراشی تزئین می‌شد، به محل تعمیر ارگ رسانیده می‌شد و راه تخته پل نزدیک‌ترین راه بود بناً تخته پل بار دیگر ترمیم و مورد استفاده قرار گرفت.

 درزمان سلطنت محمد نادرشاه (۱۳۱۱) بالاحصار کابل و تخته پل تحت سرپرستی محمد یونس خان رئیس بلدیه (ښاروال) آن زمان پدر داکتر محمد انس خان ترمیم و مکتب حربیه در آنجا جا داده شد.

 در سال‌های ۶۰ خورشیدی سرکی از قلعه هزاره‌های چنداول به سمت بالاحصار (تقریباً موازی به جاده میوند) کشیده شد که از بین چنداول، باغ قاضی، کوچه‌های شهر کهنه، گذر بابای خودی گذشته و تا تخته پل می‌رسد. بر اساس معلومات Google این جاده از سپاهی گمنام (سرچوک) تا به چمن بنام Tachta pul Road یاد می‌شود.

 

۲-گذر متوخان:

 این گذر در شور بازار متصل به گذر سنگ تراشی واقع شده است. نام این گذر از نام طبیب یونانی بنام متو خان [شاید متین خان] یوسف زایی گرفته شده. میگویند شخصی بنام میرزا عبدالرزاق خان طبیب که تا سال‌های اخیر (قبل از کشیدن جاده‌ها) از اولاده متوخان در آنجا به طبابت یونانی مصرفیت داشت.

 گذر متوخان مانند هر گذر دیگر در مدخل کوچه یک دروازه و در بالای آن اتاق «نوکریوال» داشت که دروازه را باز و بسته می‌نمود، کوچه‌های گذر هم دارای دالان‌های تاریک و دیودیوی های پرپیچ و خم بود. «در گذشته‌ها وقتی نفر حکومت به خاطر امری به شهر و کوچه می‌آمد باید برای خودش و اسپ یا خرش جا تهیه می‌کردند و به همین مناسبت کوچه‌ها را تنگ و تاریک می‌ساختند تا از مهمان ناخوانده جلوگیری نموده باشند.» در شور بازار و بخصوص در نزدیکی به کوچه متو خان دکان‌های حلیم پزی، ماهی و جلبی (شاه رجب)، مربا و ترشی فروشی (فقیر آچاری) و دکان‌های کاغذپران و تار شیشه (شرطی) بابه شیر، خلیفه بجو، حنیف و غلام داردار را می‌توان نام برد.

 

۳-کوچه چقرک:

 شهر کهنه کابل از قلعه هزاره‌های چنداول تابه بالاحصار در دامنه کوه شیر دروازه واقع گردیده است. ازآنجایی که شهر کابل از قدیم‌الایام آبرو عمومی یا (Channelization) نداشت بناءً در کوچه‌های که در سطح هموار واقع شده بود، خندق‌ها کنده می‌شد که نه تنها آب مبرزهای خانه‌های اطراف آن (کناراب‌ها) بلکه آب باران و برف هم در این خندق‌ها جمع می‌شد.

 گذر اچکزایی‌ها هم یکی از همین گذرها بود که در میان گذرهای باغ نواب، چوب فروشی و سه دکان چنداول قرار داشت. کوچه‌ای که در جوار خندق گذر اچکزایی‌ها و پایین‌تر از سطح کوچه قرار داشت، بنام کوچه چقرک (چقورک اچکزایی‌ها) یاد می‌شد. قابل تذکر است که در لندن و روتردام هالند هم کوچه‌ای بنام Down street, Beneden straat وجود دارد. در این کوچه دو بندر با استحکامات جنگی ساخته شده بود که دروازه اول، با تیرکش ها و به تعقیب آن دروازه دوم قرار گرفته بود، بر اساس نوشته مرحوم عثمانی در بین این دو دروازه «دو منزل عبدالله خان افغان نویس پسر ملا محمد خان اسپ بیگی در دو طرف قرار داشت.»

 در خارج کوچه دکان‌های خوراکه فروشی، نانوائی (پهلوان غلام رسول) و سایر ضروریات وجود داشت. مکتب سردار جان خان، منزل غلام جیلانی گلساز، مسجد اچکزایی‌ها، باغ برکت، سینمای بهزاد، منزل عبدالغفور برشنا، سید محمد داؤد خطاط معروف و دیگران در گذر اچکزایی ها واقع شده بود.

 به‌طرف غرب کوچه چقرک اچکزایی ها، به سه دکان چنداول نارسیده مسجدی بود بنام مسجد سرجوی،  و از آن گذشته کوچۀ سوته پای ها و مقابل آن حمام کجاوه واقع شده بود.

 30-10-2017

 __________________________

 -کوچه‌ها و گذرهای تاریخی - عثمانی

 -یادداشت های شخصی

 -سایت کابل ناتهـ وعکسها: گوگ