آریایی ها پنجهزار سال قبل مدنیت بزرگی را در بلخ ام البلاد اساس کذاشتند وپس از سه هزار سال با راه اندازی مهاجرت بسمت جنوب هندوکش در آنجا قلعه شاهی بگرام را تاسیس نمودند که پادشاه هان آن کنشکا وآشوکا امپراتوری بزرکی را با دوره های طولانی در سرزمین خراسان تا سیستان وبلوچستان، شمال هند ایران وافغانستان اداره میکردند این سلسله تا هخامنشی ها، یفتلی ها، سلجوقی ها، غزنوی ها، کرت ها، عرب ها وخراسانی ها، صفاریها سرزمین پهناوری را بشکل مستقلانه تحت اداره خود داشتند تا اینکه نزدیک به دوصد سال قبل احمد شاه ابدالی پادشاهی مستحکمی را به پایتختی شهر قندهار در سال ۱۷۴۷ ایجاد وافغانستان واحد ومستقل را منحیث یک مملکت بنا نهاد وپس از دوره پسرش تیمور شاه، زمان اولاده آن دراثر جنگهای داخلی برسر تاج وتخت، کشور ضعیف گردید واز زمان تجاوز استعماری واشغال افغانستان توسط انگلیس در سال ۱۸۳۹ به همکاری خاینین ومرتجعین داخلی، شاهان دست نشانده وپوشالی وفیودالهای محلی یا امیران تسلیم شده ظلم وستم حاکمان سه برابر جان ملت را شکنجه میکرد ومردم افغانستان بخاطر رهایی از ظلم استعماری وجفای استبدادی سه جنبش بزرگ میهنی رهایی ودموکراتیک را در وجود جنبش آزادی بخش ملی ضد امپریالیستی، جنبش نجاتبخش ملی ضد استبدادی وفیودالی جنبش مشروطیت را بر ضد خودخواهی های مطلقه امیران مستبد واربابان دلقک نما وروحانیون ساختگی ومرتجع راه اندازی کردند که هرکدامشان در تاریخ افغانستان ورهایی مردم از انواع ستم نقش اساسی وبنیادی داشته بخصوص دوران امیر شیر علی خان با ظهور سید جمال الدین افغان وطلوع ستاره فرهنگی شمس النهار سال تاسیس ۱۲۵۲

نخستین اخبار در تاریخ افغانستان در فضای علمی وخبری کشورچون صاعقه ی درخشید که به محرری عبدالروف خان قندهاری ایجاد شد که قبل از ان جنبش آزادی خواهی کشور بر ضد تسلط استعمار انگلیس برهبری وزیر محمد اکبر خان غازی، نایب سالار امین اله خان لوگری، محمد زمانخان، سورجرنیل کهدامنی، غازی میر مسجدی خان کوهستانی، غازی میر بچه خان کهدامنی، قلندرشاه وجلندرشاه خان تتمدره یی، سید جعفر غوربندی، قاسم تیلی، هاشم کاهفروش، ملک سورگل دهسبزی، سید جعفر پغمانی، سردار محمد ایوبخان فاتح جنگ میوند، حاجی مشک عالم، غازی محمد عثمانخان پروانی، وهزاران قهرمان نامدار وگمنام دیگرپای انگلیس وهمکاران داخلی اش را درکشور ما از ابتدا تا زمان وعصر خویش شکستانده بزانو در آوردند.

طوریکه گفته آمدیم نهضت آزادیخواهی بر اساس طرح وسمت دهی سید جمال الدین افغانی در زمان امیر شیر علیخان توام با کار روشنفکری اساس گذاشته شد وپس از آن اخبار های شمس النهار وسراج الاخبار بعضی مدارس، تومار اصلاحات سید جمال الدین افغانی ۱۲۳۰ و احدهای کاری علمی معدود، بعضی مدارس از برکت آنها بمیراث مانده استکه با بثمر رسیدن جنبشهای آزادیبخش ملی وجنبش مشروطیت سه با در جنگ با انگلیس هرسه بار پوزه استعمار را بزمین زد چنانچه جنگ اول افغان وانگلیس در سال ۱۸۳۹ جنگ دوم افغان وانگلیس ۱۸۷۸ وبلاخره جنگ سوم افغان وانگلیس ۱۹۱۹ استقلال کامل افغانستان حاصل گردید.

 با به ثمر رسیدن نهالان آزادی در زمان غازی اعلیحضرت امان اله خان استقلال وطن بزور شمشیر از انگلیس گرفته شد ونهضت ترقیخواهی بنام نهضت امانی وجنبش ترقیخواهی سیمای جامعه را تغیر داد که برای انگلیس قابل قبول نبود ودشمنان سوگند خورده افغانستان همه در یک خط نا مقدس دست به توطیه زده نهضت ترقیخواهی امانی را بوسیله جنبش سقوی با تمام دستاوردهای آن سرنگون ساختند وبعد از یک دوره اعتشاش نادر جلاد غلام صفت خود را بر سر قدرت رساندند. پس از تحمیل سی سال رکود سیاسی در دهه سی وچهلم خورشیدی در شرایط دموکراسی تاجدار قشر جوان وبا سواد کشور که اندیشه میدان وسیع برای کار وفعالیت وطنپرستانه وترقیخواهی ونوسازی کشور را در سر می پرورانیدند با ایجاد احزاب سیاسی مانند حزب وطن، برهبری میر غلام محمد غبار، حزب خلق برهبری داکتر عبدالرحمن محمودی کبیر حزب افغان ملت برهبری انجنیر فرهاد، گل پاچا الفت، ویش زلمیان برهبری تره کی ودیگران، اتحادیه محصلین پوهنتون کابل برهبری زنده یاد ببرک کارمل، حزب مساوات برهبری میوند وال، شعله جاوید برهبری خاندان محمودی ودها حزب وسازمان چپی ودموکراتیک ایجاد گردید.

در خط ترقیخواهی وطن ترقیخواهان وارثان جنبشهای ملی ودموکراتیک دروجود کمیته های مباحثه ومطالعه در یک تشکل منظم ونیرومند در سال ۱۳۴۳ ماه جدی در شهر کابل حزب دموکراتیک خلق افغانستان را بهدف ترقی وسعادت افغانستان وساختن یک حکومت دموکراتیک وملی ایجاد کردند که در مقام رهبری آن ببرک کارمل، نورمحمد تره کی قرارداشتند واعضای رهبری حزب دستگیر پنجشیری، استاد میر اکبر خیبر، داکتر اناهیتا راتبزاد، نوراحمد نور، سلطان علی کشتمند، کریم زرغون، کریم میثاق طاهر بدخشی، صالح محمد زیری، وغیره بوده اند.

ولی در مقابل آن ارتجاع و آمپریالیزم که منافع ظالمانه خود را در افغانستان ومنطقه در خطر میدیدند همه در یک صف نا مقدس در کمین احزاب مترقی دست بکار شده احزاب ارتجاعی را رویکار نمودند. ولی احزاب ترقی خواه در وجود جنبش روشنفکری ضد استعماری وضد استبدادی وقدرتهای جابر وجفا کار افغانستان به مبارزه پرداختند از آنجمله ح د خ ا که در صفحات قبلی روی آن بحث شد پرچم مبارزه را بر ضد ارتجاع واستبداد شجاعانه، آگاهانه ومسُولانه برافراشت دهها هزار کارگر ودهقان روشنفکر واقشار زحمتکش را در صفوف حزب متشکل ساخت وفعالیتهای روشنگری در میان مردم ما، مارشها، مظاهرات، اعتصابات وفرهنگ نوین مطالعه، اخبار، جراید وآثار مترقی را در میان مردم رایج ساخت.

ولی ارتجاع و آمپریالیزم بیکار ننشسته وبر ضد مبارزان فعال جنبش چپ ودموکراتیک با ایجاد دسایس وتوطیه ها جنگیدند اما ح د خ ا با هشیاری آگاهانه وشجاعانه با دادن قربانیها وتحمیل فشار وتهدید از هیچ تهدید وشانتا ژ دشمنان نهراسید وهمواره در جهت کار روشنگرانه در میان مردم فعالیت میکرد که حاصل آن بسیج هزاران نفراعضا ومتحدین سازمانی اعم از سازمان دموکراتیک زنان، جوانان، اتحادیه های کارگران، اصناف زحمتکش در سال ۱۳۵۷ خورشیدی قدرت سیاسی را بدست گرفته جمهوری دموکراتیک افغانستان را تاسیس نمودند که در آن نماینده کان تمام اقشار زحمتکش وطبقات ستمدیده در سرنوشت مملکت شرکت وحضور فعال داشته وبا دستاورد های بزرگ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی واجتماعی جمهمری دموکراتیک افغانستان را ایجاد نمود؛ اما ارتجاع وآمپریالیزم از همان آوان تاسیس حزب هرباری که حزب توانمند میشد با ضربه کوبنده آنرا توسط عمال نفوذی خود مورد ضربات سنگین قرار میداد چنانچه در ماه جدی ۱۳۴۳ تاسیس حزب درسال ۱۳۴۶ خورشیدی توسط حفیظ اله امین در حزب انشعاب تحمیل شد پس از ده سال جدایی در سال ۱۳۵۶ وحدت صورت گرفته حزب واحد تشکیل گردید در سال ۱۳۵۷ پای حزب به حوادث کشانده شد وقتی که حزب بار مسُولیت دولتی را بعهده گرفت درهمین سال دوماه بعد از آن انشعاب دیگر توسط باند امین این جاسوس معلوم الحال سی آی ای به حزب تحمیل گردید؛ که در اثر آن حزب بدو پارچه وشاخه تقسیم گردید نیم حزب توسط نیم دیگر حزب بزندان بخارج وبه آن دنیا رانده شد با این کودتای امین حزب ومردم تلفات جانی ومالی بسیار زیاد را متحمل گردیدند. هنوز دیری نگذشته بود که در ماه سنبله ۱۳۵۸ نور محمد تره کی توسط شاگرد وفادارش حفیظ امین کشته شد وخود قدرت را تصاحب گردید. پس از نود روز، حکومت شوم امین سرنگون گردید با تحول ششم جدی ۵۸ حزب ومردم افغانستان از شر حفیظ اله امین نجات یافتند. زنده یاد ببرک کارمل موسس ح د خ ا در راس رهبری حزبی ودولتی قرار گرفت وبارهایی تمام زندانیان کشور وهمدردی با مردم و دولت با شرکت تمام اقشازر زحمتکش ونقش پررنگ جوانان وزنان ایجاد گردید که برای نخستین بار در تاریخ کشور هزاره صدراعظم ازبیک بلوچ نورستانی، پشه یی واهل هنود بمقامات وزارت وسفارت وریاست رسیده بودند اما دیری نگذشته بود که در اثر یک معامله خاینانه گرباچف، آی اس آي وسی آی ای زیر نام پلینوم ۱۸ ح د خ ا کودتای دیگری بر حزب تحمیل گردید که بموجب آن نجیب اله را بر سر قدرت آورده آخرین میخ بر تابوت حزب د خ ا ودولت دموکراتیک افغانستان کوبیدند. وداکتر نجیب زیر نام مصالحه با دشمنان آشتی نا پذیر بر خلاف اصول علمی آشتی و بکمک گرباچف با حزب خود جنگی وخشمگین گردیده و ببرک کارمل موسس وبنیانگذار حزب با صدها عضوحزب از وظایف حزبی ودولتی کنار زده شد. پس از آن بسلسله حملات خاینانه در سال ۱۳۶۷ کودتای شهنواز تنی بر حزب تحمیل گردید وحزب را باردیگر دوپارچه ساخت بلاخره حزب در نتیجه عوامل گوناگون با تمام قدرت رزمی وتوانایی مردمی آن علی الرغم دستاوردهای مهم در عرصه های مختلف در سال ۱۳۷۱ در نتیجه جنگ نیابتی اشرار ساخت پاکستان وعمال آمپریالیزم امریکا وشرکای غربی آن مجبور به فروپاشی گردید ودر سال ۱۹۹۲ ترسایی اعضای حزب مجبور به فراراز وطن گردیده به کشورهای دیگر پناهنده شدند.

در سال ۱۹۹۷ ح د خ ا دوباره بوسیله فرزندان صادق خود تحت رهبری عبدالواحد فیضی در کشور دنمارک دوباره اعلام حضور کرده واز پارچه دیگر حزب نهضت فراگیر میهنی که قبلا ً در داخل کشور تحت رهبری زنده یاد شیر محمد بزرگر ایجاد گردیده بود در آلمان وهالند وفرانسه توسط زنده یاد محمود بریالی ودیگر کادرهای حزبی تاسیس گردید بعد ها به حزب متحد مردم افغانستان واکنون بنام حزب آبادی افغانستان برهبری پوهاند دکتور محمد داوود راوش رهبری میشود واز جزایر وپارچه های دیگر ح د خ ا حزب کمونیست افغانستان، حزب متحد ملی افغانستان، تحت رهبری نورالحق علومی وحزب کنگره ملی افغانستان تحت رهبری محمد عیسی جسور، حزب مترقی نوین افغانستان، حزب زحمتکشان افغانستان، حزب رستاخیز ملی افغانستان، حزب اتحاد افغانستان، حزب همبستگی افغانستان، حزب وحدت خواهان افغانستان، ایتلاف احزاب سیاسی افغانستان، حزب پیش آهنگان افغانستان، حزب نهضت ملی افغانستان، حزب جوانان افغانستان، رستاخیز ملی افغانستان، حزب نوین دموکراتیک افغانستان، حزب وحدتخواهان افغانستان وده ها حزب وسازمانهای همسو وهمتا اتحادیه ها وسازمانهای روشنفکری سیاسی وفرهنگی از جزایر پاشان شده ی ح د خ ا در تمام قاره های جهان با استراتیژی واحد و لی برنامه ها واصول متفاوت ایجاد گردید وتا عصر ما که نوشته این سطور مورخ ۲۷ مارچ ۲۰۲۳ میلادی فعالیتهای شان ادامه دارد.

اما چیزیکه بسیار رنج آور است اینست که هر حزب یاد شده فوق که در سالهای دوران تاسیس با هزاران عضو ایجاد وتاسیس گردیده بود باگذشت یکی دودهه متاسفانه از تعداد اعضای آنها از هزاران نفر اعضا به صدها عضوتنقیص نموده است.

این بود خلاصه ازعمر جنبشهای ملی وترقیخواه افغانستان که برغم پیروزیهای تاریخی بعضاً با چالش ها خما پیچیهای تاریخ، قدرتنمایی های استعماریون وشخصیتهای جفاکار تاریخ روبرو گردیده از میان کوره راهای خطرناک تاریخ عبور نموده است.

باعرض حرمت

زنده باد آزادی

عبدالوکیل کوچی