سفر اخیر دکتر عبدالله عبدالله رییس‌اجراییه افغانستان به تاجیکستان به عنوان نخستین سفر خارجی وی عملاً فرصت‌هایی نوین در روابط دو کشور را نشان داد. نوشتار زیر در همین زمینه است.

 فرصت‌های نوین در روابط افغانستان و تاجیکستان

فرصت‌های سیاسی: در دو دهه پس از استقلال جمهوری تاجیکستان از شوروی هر چند این کشور درگیر مسایل داخلی خود همانند جنگ داخلی نیز بوده اما با توجه به پیوندهای نژادی، زبانی، فرهنگی و ... نگاه ویژه‌ای به افغانستان داشته است. در زمان سیطره طالبان بر بخش عمده افغانستان، تاجیکستان از حکومت «برهان‌الدین ربانی» حمایت همه‌جانبه کرد و پس از سقوط طالبان نیز این روابط همچنان با حسن نیت بیشتر از سوی تاجیکستان دنبال گرفته شد. در این بین در چهارده سال گذشته روابط سیاسی میان افغانستان و تاجیکستان سال‌های بدون افت و خیز بوده است. اخیراً نیز رئیس اجرایی افغانستان به تاجیکستان سفر کرد و استقبال از عبدالله عبدالله، رییس اجراییه حکومت وحدت ملی در دوشنبه پایتخت تاجیکستان چشمگیر بود. در همین راستا نیز عبدالله نیز جایگاه تاجیکستان در سیاست خارجی افغانستان را «بسیار مهم» ارزیابی کرد و نخستین سفر خارجی پس از انتخابات ریاست جمهوری و عنوان رئیس اجرایی حکومت وحدت ملی افغانستان را به تاجیکستان داشت. تاجیکستان به عنوان یک کشور مستقل با توجه به منافع ملی خود هم سیاست‌های راهبردی از جمله در مسأله افغانستان را طرح‌ریزی می‌نماید و هم عضو پیمان امنیت دسته‌جمعی، عضو سازمان شانگهای، عضو جامعه کشورهای مستقل همسود و شریک راهبردی کشورهایی چون روسیه و ایران و همسایه چین است. در این میان تاجیکستان خواستار حل و فصل سریع و مسالمت‌آمیز مسأله افغانستان و برقراری هرچه سریع‌تر صلح و ثبات و آرامش پایدار در افغانستان است. در این راستا دو کشور عضو سازمان های اکو، همکاری اسلامی، سازمان ملل، سازمان سیکا و ... اند. همچنین افغانستان در سازمان شانگهای به عنوان مهمان حضور دارد و تاجیکستان عضو اصلی و دایمی آن است. لذا دایره اشتراکات سیاسی دو کشور گسترده است و امضای سبد پر اسناد گواه روابط و پیوندهای ژرف دو کشور است. 

فرصت‌های همکاری امنیتی: بخش عمده مرز ۱۳۴۴ کیلومتری تاجیکستان و افغانستان از منطقه‌ای کوهستانی عبور می‌کند تأمین امنیت این مرز و مسأله ورود فزاینده مواد مخدر به تاجیکستان تهدیدی برای تاجیکستان و کشورهای آسیای مرکزی است. لذا امنیت ملی جمهوری تاجیکستان به میزان شایان توجهی با امنیت و ثبات در کشورهای منطقه و به ویژه افغانستان گره خورده است. لذا مسأله تأمین امنیت و ثبات در افغانستان، از اولویت های سیاست خارجی تاجیکستان است. همچنین نگرانی از حضور طالبان و حرکت اسلامی ازبکستان در شمال افغانستان و اخیراً داعش و تهدیدهای ناشی از آن برای آسیای مرکزی در سیاست‌ها و راهبردهای دوشنبه به مسأله امنیت مرزهای افغانستان با تاجیکستان موثر است. چنانچه در ماه‌های اخیر کشورهای آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان از ناحیه ناامنی در بدخشان و قندوز به شدت نگران هستند و گزارش‌هایی وجود دارد که جنگجویان سازمان‌های افراطی مخالف کشورهای آسیای میانه، در نبرد‌های قندوز و بدخشان حضور دارند. در این راستا علاوه بر تاجیکستان، روسیه نیز نگران اوضاع امنیتی در شمال افغانستان است؛ این امر ایجاب می‌کند که همکاری‌های امنیتی میان افغانستان و جمهوری‌های آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان بیشتر شود؛ بنابراین مبارزه با تروریسم جزو موارد مهم همکاری های دو کشور است. از نگاه دوشنبه استقرار صلح و ثبات در افغانستان عامل مهمی برای توسعه و تعمیق روابط است و حضور طالبان و دیگر گروه‌های وهابی و سلفی تهدید جدیی برای امنیت ملی تاجیکستان است. در بعد دیگر افغانستان بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد مخدر در جهان است که بیش از ۹۰ درصد هرویین جهان در آن تولید می‌گردد؛ بنابراین سیل بنیاد برانداز مواد مخدر از افغانستان به سرزمین تاجیکستان تهدید بزرگی برای تاجیکستان و به ویژه روسیه است.

فرصت‌های فرهنگی در قالب کشورهای فارسی‌زبان: زبان مشترک، فرهنگ مشترک و تجربه‌های مشترک، فرصت بی‌نظیر همکاری میان ۲ کشور را فراهم کرده است. در همین راستا در سال گذشته امامعلی رحمان رییس جمهوری تاجیکستان در پیام سالیانه خود به پارلمان این کشور، توسعه و تعمیق بیش از پیش روابط با کشورهای ایران و افغانستان در تمامی زمینه‌ها را از مهم‌ترین اهداف سیاست خارجی کشورش برشمرد. رحمان تاکید کرد: روابط تاجیکستان با این دو کشور هم‌زبان و همفرهنگ، با توجه به مشترکات تاریخی ملت‌هایمان، موضع و جایگاه بسیار مهمی را کسب کرده است. در همین راستا دیدارهای رهبران دو کشور با توجه به نوع علاقه آقای عبدالله تاجیک تبار (از قدیم جزو افراد نزدیک به تاجیکستان محسوب می‌شد) و جناح سیاسی آقای عبدالله در ترکیب حکومت وحدت ملی در افغانستان هم برای تاجیکستان یک برگ برنده بسیار ارزشمند محسوب می‌شود و هم می‌تواند دامنه همکاری در گسترده کشورهای فارسی‌زبان و طرح‌هایی چون تلویزیون مشترک و... را عملی سازد.

فرصت‌های اقتصادی: در یک دهه گذشته تجارت بین افغانستان و تاجیكستان چندین برابر افزایش یافته است. پتانسیل تاجیکستان در عرصه‌هایی چون انرژی برق، جهانگردی، کشاورزی، دامداری و آموزش و پرورش و هنر و فرهنگ بسیار پر جاذبه است و افغانستان می‌تواند در همه این عرصه‌ها با تاجیکستان همکاری های سودمندی داشته باشد. دو کشور از نظر اقتصادی وابستگی های زیادی دارند. تاجیکستان مقداری از برق تولیدی خود را به افغانستان صادر می‌کند و افغانستان نیز به عنوان خریدار اصلی برق تاجیکستان مطرح است. در این بین با ساخت خط انتقال برق تاجیکستان و قرقیزستان به افغانستان و پاکستان موسوم به کاسا ۱۰۰۰ میزان صادرات برق این کشور افزایش یابد. همچنین پروژه‌های ساخت راه‌آهن در مسیر تاجیکستان- افغانستان- پاکستان تا بندر گوادر و کار پروژه برق کاسا (CASA-1000) می‌تواند سبب توسعۀ تجارت و تقویت اقتصادی میان افغانستان- تاجیکستان و پاکستان شود. علاوه بر این یکی از شعارهای حکومت وحدت ملی تبدیل افغانستان به چهارراه آسیای مرکزی و آسیای جنوبی است بنابراین دو کشور می‌توانند در حوزه‌هایی چون ساخت چندین پل بر روی رودخانه «آمودریا» و «پنج»، در دستور کار قرار گرفتن پروژه منطقه‌ای انتقال برق «کاسا ۱۰۰۰»، راه‌آهن تاجیکستان- افغانستان – ترکمنستان و همچنین چین – قرقیزستان، - تاجیکستان – افغانستان – ایران، خط لوله گاز تاجیکستان – افغانستان و...تلاش های گسترده‌ای داشته باشند. در همین راستا بیش از هفتاد تفاهم‌نامه همکاری میان افغانستان و تاجیکستان به امضای رسیده و می‌تواند توسعه همکاری‌ها در عرصه مختلف (از اقتصاد و صنعت گرفته تا فرهنگ و ارزش‌های معنوی) را میسر می‌سازد.